Een kindertijd in een gat in Picardië is niet de beste start in het leven, maar Édouard Louis wist er goud uit te puren. De jonge schrijver deed in 2014 flink wat stof opwaaien met Weg met Eddy Bellegueule, een rauw autobiografisch romandebuut over een homoseksuele jongen die opgroeit in een marginaal milieu waar drankmisbruik, racisme en homofobie welig tieren. In zijn tweede roman tapt hij nogmaals uit het autobiografische vaatje. De verkrachting annex moordpoging waarvan hij een paar jaar geleden het slachtoffer is geworden, leverde hem voldoende materiaal voor De geschiedenis van geweld.

Sinds die noodlottige affaire is de provinciaalse Eddy Bellegueule uit Hallencourt officieel van naam veranderd en getransformeerd in Édouard Louis, wereldwijze Parijzenaar en gevierd schrijver. Zijn echte naam klonk als een pseudoniem en zijn pseudoniem als een echte naam. Geen wonder dat zijn lezers de grootste moeite hebben om verzinsel en werkelijkheid uit elkaar te houden. Sterker nog, de auteur doet er alles aan om de verwarring in stand te houden. In dit tweede boek staat geen woord fictie, verklaarde Louis, die zweert bij waargebeurde verhalen. Want fictie is volgens hem iets voor de geprivilegieerde klassen. Alleen wie veilig is voor bruut geweld kan het zich permitteren om verhalen te verzinnen. En aan bruut geweld heerst in zijn leven bepaald geen gebrek. Wat hem natuurlijk niet belet aan zijn persoonlijke belevenissen een literaire draai te geven.

Zijn vroegere ik

Op kerstnacht 2012 werd de auteur ter hoogte van de Parijse Place de la République aangeklampt door een knappe jongeman van Algerijnse origine, die na enig aandringen in zijn flat en in zijn bed belandde. In eerste instantie tot beider tevredenheid, maar toen Louis plots zijn mobieltje miste, liepen de zaken uit de hand. Reda voelde zich betrapt, probeerde zijn gastheer te wurgen en verkrachtte hem. Om bij te komen van het gebeurde zocht het slachtoffer zijn toevlucht bij zijn zus op het platteland. Een foute beslissing, want het water tussen de twee is peilloos diep, maar literair gezien is het een gouden greep. De verteller vertelt wat hem is overkomen én wat zijn zus aan haar man vertelt nadat hijzelf alles aan haar heeft verteld. Tussen de bedrijven door levert hij ook nog eens commentaar op het vertelde. Daarbij bezigt Édouard zijn 'ministersvocabulaire' en Clara hanteert een volkse, spreektalige stijl. Er wordt vooruitgeblikt naar de toekomst en teruggekoppeld naar het verleden, want in 'dat deprimerende landschap van Noord-Frankrijk' begint zijn jeugd weer op te spelen. Dat slimme procedé confronteert Édouard Louis met Eddy Bellegueule, zijn vroegere ik, die hij al een tijdje achter zich heeft gelaten.

'Édouard die zet een masker op en speelt zijn rol zo goed dat zijn soortgenoten hem uiteindelijk aanvallen omdat hij in het andere kamp zit', spot zijn zus. Terwijl Reda en hij al met al weinig van elkaar verschillen. Allebei komen ze uit de onderlaag van de samenleving, allebei weten ze wat uitsluiting en kansarmoede betekenen, allebei zijn ze het slachtoffer geworden van maatschappelijk geweld. Per slot pleegde Eddy als puber evengoed diefstallen en kleine inbraken, want zo werd je in zijn dorp 'een echte man'. Reda houdt hem als het ware een spiegel voor, staat voor wat hijzelf had kunnen worden als het allemaal anders was gelopen. Vandaar dat Édouard aarzelt om een klacht in te dienen bij de politie. Woorden dekken sowieso de lading niet. De taal liegt, beseft de schrijver, wanneer hij eindeloos zijn verhaal moet doen, op de eerste hulp, aan de politie, aan zijn vrienden, tot hij zich een figurant voelt in het avontuur van iemand anders.

Tegen extreemrechts

En passant woelt Louis een paar parallellen bloot tussen zijn eigen verhaal en de misdaadroman Sanctuary van William Faulkner, maar als trouwe discipel van Pierre Bourdieu bekijkt hij de zaak toch vooral door een sociologische bril. Het slachtoffer beijvert zich om het gewelddadige gedrag van zijn beul, dat het gevolg zou zijn van kansarmoede en uitsluiting, goed te praten. Want geweld brengt geweld voort en de schuld ligt nooit bij de underdog, maar altijd bij de heersende klasse.

Deze roman was bedoeld als reactie tegen het discours van extreemrechts, verklaarde Louis in een interview, want alles is politiek, ook de literatuur. Dat is jammer, want zo loopt dit goed geschreven, complex opgezette boek, waarin best wel belangwekkende dingen worden gezegd, uiteindelijk dood op die simplistische boodschap, terwijl de psychologie van de dader op geen enkel moment invoelbaar wordt. Er is niets mis met strijdbaarheid en engagement, maar literaire meesterwerken schrijf je er niet mee. Literatuur gedijt het best op twijfels en onzekerheid.

Vertaald door Rheintje Ghoos en Jan Pieter van der Sterre, De Bezige Bij, 224 blz., 19,99 €. Oorspronkelijke titel: 'Histoire de la violence'.

Verberg tekst

Geschiedenis van geweld is opnieuw autobiografisch. En afgezien van het begin, dat dramaturgisch niet klopt (niemand kan om 7 uur 's ochtends naar de wasserette gaan om een kookwas te draaien en te laten drogen, eenmaal thuis zijn bed opmaken, de vloer schrobben, zijn boeken en de lamellen stuk voor stuk met een spons afnemen, de badkamer schoonmaken, uitgebreid douchen en om 9 uur met dat alles klaar zijn), is het opnieuw goed.

Reden voor Edouards schoonmaakwoede is dat hij die nacht is bestolen, bijna vermoord en daarna verkracht door een jongen met wie hij een uurtje ervoor nog lol had. Hij wil de sporen van die nacht uitwissen. Later die dag gaat hij op aandringen van zijn twee beste vrienden aangifte doen.

De roman zit vernuftig in elkaar. Edouard luistert het gesprek tussen zijn zus Clara en haar man af wanneer ze hem het verhaal vertelt. Dit stelt de schrijver in staat zijn hoofdpersoon commentaar te laten leveren op deze versie uit tweede hand. Ook laat hij hem details 'vertellen' die zijn zus niet kent.

Ondanks het sterk autobiografische karakter heeft het boek ook een universele zeggingskracht. Die zit in de aantrekkingskracht tussen de jongens, de kloof tussen arm en rijk, die hier onnadrukkelijk wordt aangestipt, het stuntelige van de dief en de al even stuntelige reacties van zijn slachtoffer. Louis heeft deze gebeurtenis en de mentale gevolgen ervan uit elkaar gerafeld, zonder te willen duiden. Hopelijk hoeft er bij zijn volgende boek minder geweld aan te pas te komen.

****

Vertaald door Reintje Ghoos en Jan Pieter van der Sterre

De Bezige Bij; 224 pagina's; €19,99.

Verberg tekst

Op kerstavond ontmoet de ik-figuur, een Franse jongeman, een jonge Algerijnse man. Hij neemt hem mee naar zijn huis, waar zij samen de nacht doorbrengen. Daarna loopt het uit de hand wanneer de jongeman ineens zijn telefoon mist: hij beschuldigt de Algerijn van de diefstal. Deze voelt zich zwaar beledigd, pakt een pistool, wurgt de jongeman zowat, waarna hij hem verkracht en vervolgens verdwijnt. Deze gebeurtenissen worden uitgebreid tot in alle details door de ik-figuur verteld en daarnaast door zijn zus Clara aan wie hij verslag heeft uitgebracht. Zijn gedachten en gevoelens tijdens de schaamtevolle tocht langs het medische circuit en de politie bij wie hij – eigenlijk tegen zijn zin – aangifte doet, worden op indringende wijze weergegeven. Dit is een tegendraads verhaal dat de lezer zich regelmatig zeer ongemakkelijk doet voelen, maar het is zo knap geschreven dat men tegelijkertijd begrip krijgt voor het gedrag en de reacties van de hoofdpersoon. De auteur (1992) schreef eerder het bekroonde 'Weg met Eddy Bellegueule'*. Verberg tekst