Met twee jaar vertraging verscheen in 2012 het laatste deel van de ampele biografie van Gerard Reve geschreven door literair historicus Nop Maas. Joop Schafthuizen, Reves partner, had de publicatie gerechtelijk laten verbieden omdat hij het slotdeel van de trilogie veel te kwetsend vond. In hoger beroep is dat verbod opgeheven. Een gevolg is wel dat Schafthuizen als erfgenaam zijn toestemming moest geven voor het citeren uit niet gepubliceerde brieven. Hij stond erop dat een aantal passages werden geschrapt, onder andere over het privéleven en dat geldbedragen werden vervangen door ‘***’. Het resultaat zijn zinnen als: ‘Aan Van Heijningen vroeg Reve ronduit f ***; aan Houwer vroeg hij f***, waarschijnlijk met het idee dat hij ook daar op minimaal f*** moest kunnen uitkomen.’ Het vele citeren van dergelijke irrelevant geworden informatie schaadt de leesbaarheid.
Van 1975 tot 1999, toen er bij Reve dementeringsverschijnselen begonnen op te treden, verschenen nog negen romans, twee novellen en een dozijn brievenboeken. Bij elke nieuwe publicatie van Reve schetst Maas de ontstaansgeschiedenis, de onderhandelingen met de uitgevers en de receptie.
Naar aanleiding van de verschijning van De stille vriend in 1984 citeert Maas uit een brief van Reve aan Rudy Kousbroek: ‘Het thema van mijn werk is de ontoereikendheid van de menselijke liefde, de zondige of onwetende zwakheid van de mens, en diens volstrekte afhankelijkheid van Gods genade.’ Met Kousbroek ging Reve ook geregeld een discussie aan over geloof. Reve legde hem uit dat naar zijn overtuiging God de mens heeft geschapen omdat hij iemand wou die van hem hield en hem kon verlossen uit zijn eenzaamheid. God kan nooit gekend worden. Hij kan alleen maar geloofd, geliefd of gevreesd worden. In zijn nabeschouwing noemt Maas Reve een eigensoortige katholiek ‘in wiens godsdienstige systeem een centrale rol was weggelegd voor de maagd Maria als opvolgster van vroegere Maangodinnen. Reves katholicisme was de bedding waarin zijn ideeën in een traditie gevoegd konden worden en waarin zijn afwijkende opvatting over seksualiteit gelegitimeerd werd. Het was voor hem een godsdienst van schuld en lijden, van sadisme en masochisme.’ Aansluitend bij het denken van Jung schakelde Reve God gelijk met het (collectieve) onbewuste.
De seksuele moraal van de rooms-katholieke kerk vond hij niet toepasbaar. De kerk kon wel richtlijnen geven over kwesties als abortus en echtscheiding, maar die moesten helemaal niet rigoureus toegepast worden.
In interviews en tv-optredens schuwde hij in de laatste periode van zijn leven de controversiële uitspraken niet. In Het Parool (15.1.1983) schoffeerde hij de koningin, politici, schrijvers als Mulisch, Wolkers, Carmiggelt, Vinkenoog en Breytenbach.
Hoofdredacteur Wouter Gortzak publiceerde een paar dagen later een stuk met verontschuldigingen voor de publicatie van het interview. Hij erkende het groot schrijverschap van Reve en zijn belangrijke rol in de emancipatie van homoseksuelen, maar zijn conservatisme was ontspoord. Gortzak noemde Reve onomwonden een fascist. In dezelfde tijd verdedigde die laatste de apartheid in Zuid-Afrika. Hij stond volledig achter Bush en de Operatie Desert Storm in 1991. Reve liet geen gelegenheid onbenut om zijn riedels tegen het socialisme en vóór het kapitalisme te herhalen.
Doordat De avonden voortdurend herdrukt werd, de andere titels goed liepen, voor elk interview en optreden een fors bedrag bedongen werd en Schafthuizen een ware Reve-industrie op poten zette, met dure bibliofiele uitgaven en een handel in brieven en handschriften, kwam Reve in het bezit van onroerend goed in Nederland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en vanaf september 1993 ook in België. Reve en Schafthuizen verhuisden naar Machelen-aan-de-Leie, waar ze de voormalige villa van Stijn Streuvels’ schoonzoon hadden gekocht. Voor Nederland had hij al sinds de jaren tachtig geen goed woord over. Hij vond het een afzichtelijk land zonder stijl dat eigenlijk volslagen overbodig was met zijn diep treurig klimaat en volstrekt oneetbaar voedsel. In België daarentegen waardeerde hij ’de gulheid, zachtmoedigheid en hulpvaardigheid van dit stamverwant broedervolk’. België vond Reve van een prachtige lelijkheid.
Met Joop Schafthuizen had Reve gedurende dertig jaar een turbulente relatie, want —schrijft Maas — ze ‘leefden in verschillende werelden, qua smaak, qua erotische voorkeur, qua denken, qua levensritme, qua werkvoorwaarden’. Beiden waren geregeld depressief, dronken overmatig en hadden letterlijk slaande ruzies. In een brief aan psychiater Jan Groothuyse schrijft Reve op 8.1.1979: ‘Ik denk dat mijn voornaamste kwalen 1. schuldgevoel en 2. minderwaardigheidsgevoelens zijn. Het schuldgevoel wil ik door religieuze overgave compenseren. Het minderwaardigheidgevoel door mijn artistieke prestaties en mijn gelul over De Grote Schrijver.’
In een brief van 18.6.1980 schreef Reve aan Schafthuizen: ‘Nee, ik denk echt nooit meer aan een andere liefde, al heeft een mens natuurlijk in zijn vrije tijd de wildste dromen. [...] Je moet je niet door mij bedreigd gevoelen. Ik ben een psychopaath, maar ik bedoel het goed.’
In zijn woord vooraf beschrijft Maas de relatie tussen Reve en Schafthuizen als een verhouding met toppen en diepe dalen, die evolueerde van een vriendschap tussen een oudere en jongere partner naar die tussen een hulpbehoevende en een verzorger.
In 1994 kreeg Reve De harde kern van Frida Vogels toegestuurd door Hanny Michaelis, die met de schrijfster bevriend was. Reve vond het boek moeilijk te verwerken door haar ‘dwangmatige drang tot volledigheid’. Die kenmerkt ook de nu voltooide magistrale biografie van Reve. [Joris Gerits] Verberg tekst

Dit derde deel van Nop Maas' monumentale Revebiografie gaat over de periode 1975-2006. Het zijn de jaren waarin Reves moeizame relatie met partner Joop Schafthuizen een hoofdrol speelt, én de jaren waarin Reve zijn fortuin verwerft, een aantal belangrijke boeken schrijft en ten slotte op deerniswekkende wijze oud en dement wordt. Maas heeft ook in dit deel nauwgezet de feiten geordend en die spannend beschreven. Meer dan in de vorige delen lijkt de biograaf zelf aanwezig: hij geeft meer duiding, sympathiseert soms duidelijk niet met Reve en treedt aan het eind ook als personage in de biografie op. Ondanks de vele passages die op last van Schafthuizen geschrapt moesten worden, is deel 3 het imposante sluitstuk van de levensbeschrijving van een van onze belangrijkste auteurs. Het boek is voorzien van een nabeschouwing door Nop Maas,twee pagina's correcties bij de vorige delen, een fotokatern en een uitgebreid register.