In haar door Barack Obama als zomertip genoemde debuutroman Headshot verkent Rita Bullwinkel de innerlijke wereld van acht tienermeisjes terwijl ze op elkaar slaan tijdens een bokstoernooi in Nevada. Dat unieke perspectief is meteen de grootste troef van deze ambitieuze roman waarmee ze de longlist van de Booker Prize wist te halen. Terwijl links en rechts ribben, neusbeentjes en schouders kraken, zoomt Bullwinkel in en uit om iets over het verleden en de toekomst van haar personages te vertellen.

Er worden meer dromen dan botten gebroken in dit verhaal over de fysieke en mentale kwetsbaarheid van meisjes die moeten opgroeien in een wereld waarin ze altijd net iets harder moeten knokken dan wie wél over een Y-chromosoom beschikt.

In de ring

Bullwinkel probeert je murw te slaan met machinegeweerzinnen vol herhalingen. Die soms wat al te geforceerde link tussen stijl en inhoud voelt niet altijd even natuurlijk aan. De jonge levens die in Headshot beschreven worden, mogen dan wel danig van elkaar verschillen, de toon waarin ze beschreven worden, is op elke pagina dezelfde. Bullwinkels keuze voor boksen lijkt ook eerder ingegeven door de stilistische en woordspelige mogelijkheden van de sport dan door passie zoals bij literaire voorgangers als Norman Mailer, Ernest Hemingway en Joyce Carol Oates. Bullwinkel heeft zich duidelijk in het hele boksgebeuren verdiept, maar het is even duidelijk dat ze nooit zelf in de ring heeft gestaan.

Bullwinkels roman is ijzersterk wanneer de lezer wordt vastgezet in het hoofd van een kampend meisje tot hij de beklemmende bokshelm bijna kan voelen, maar in de uitweidingen daarbuiten neigt ze soms naar sentimentaliteit. De details die de gevechtsscènes boeiend maken, ontbreken in de levensverhalen van de meisjes, die daardoor wel erg grof geschetst zijn. Bullwinkel lijkt lange tijd te beloven iets belangwekkends te vertellen over competitie, lichamelijkheid en onzekerheid, maar maakt die belofte niet helemaal waar.

Het doet deugd om een debuut te lezen dat qua vertelperspectief, ritme en structuur eigenzinnige keuzes durft te maken, maar Headshot was een boeiender boek geweest als Bullwinkel zich radicaler aan haar eigen keuzes had gehouden. Ze wint op punten, niet door knock-out.

 

De Amerikaanse Rita Bullwinkel haalde met haar eerste roman 'Headshot' vorig jaar de longlist van de Britse Booker Prize nadat ze eerder in eigen land al op flinke ruikers lof werd getrakteerd. 'Headshot' speelt zich af in het boksmilieu voor tienermeisjes en is knap geconstrueerd en snedig verteld. Maar na lectuur rijst de vraag: waar gáát deze roman eigenlijk over?

Het boek begint met een typografische affiche die het twaalfde jaarlijkse Dochters van Amerika-toernooi aankondigt voor vrouwen onder de 18. Op de volgende pagina zien we een speelschema: op zaterdag 14 juli zullen in Bob's Boxing Palace in Reno vier matchen worden gebokst. 'Headshot' is opgebouwd volgens de zeven matchen die het toernooi telt, van de eerste kwartfinale op zaterdagochtend tot de finale op zondagmiddag. Bullwinkel presenteert die matchen niet vanuit het gezichtspunt van de toeschouwers die wij doorgaans zijn als we een sportwedstrijd volgen, wel kruipt ze als alwetende verteller in de hoofden van de boksende meisjes om ons, lezers, te tonen wat zich daar precies afspeelt.

Via hun gedachten geeft Bullwinkel een inkijk in de familiale achtergrond van de boksmeisjes, in hun drijfveren om met boksen te beginnen, in hun dromen, illusies en verwachtingen. Ze schatten elkaar in, beoordelen elkaar en projecteren, zoals onzekere en smachtende tieners dat doen, hun eigen veronderstellingen op de lichamen van hun tegenstanders. Ze zien vooral verschillen. Ze zien andere lichamen, die ze bewonderen of net afstotelijk vinden, met andere spierontwikkeling en een andere bouw. Ze zien andere manieren van staan en van slaan. De ene, Artemis Victor uit de eerste partij, wil absoluut winnen om haar zus naar de kroon te steken, die het toernooi vier jaar eerder won. Ze is 'graag bevriend met boksmeisjes, vooral degenen die ze had verslagen, omdat die allemaal wisten dat ze goed was.' De andere, Kate Heffer uit de tweede partij, is behaagzuchtig, conformistisch en vindt dat 'winnen ook verliezen kan zijn'.

Bullwinkel laat korte snapshots op elkaar volgen. Korte stukjes gedachten, gevoelens en herinneringen van de boksende meisjes worden onderbroken door geluiden en geuren in Bobs sjofele bokspaleis. Er wordt scherpgesteld op lichamelijke elementen, zoals wanneer Rachel Dornicko uit match 2 zich haar ingewanden voorstelt 'als platgeslagen kalfsvlees' of wanneer ze schrijft dat de dijen van Tanya Maw en Rose Mueller 'meer op de poten van een dier lijken dan op de benen van een mens'. De wedstrijdverslagen worden tevens doorspekt met flashforwards, waarin de alwetende verteller de lezer laat zien hoe het de meisjes in hun latere leven is vergaan. Dat varieert, zo blijkt, maar eigenlijk hebben ze na dat bokstoernooi allemaal een relatief normaal leven geleid, zonder veel hoogtes of laagtes.

WINST EN VERLIES

De sterkte van 'Headshot' situeert zich op het vormelijke vlak. Tussen de verschillende matchen zit doorgaans een soft cut, een zachte, geleidelijke overgang van de ene wedstrijd naar de andere. Maar tussen de verschillende paragrafen binnen een match kiest Bullwinkel nadrukkelijk voor hard cuts - losse, niet aan elkaar gelinkte stukjes tekst die even onvoorspelbaar komen als een uppercut. Dat geeft het hele boek een heerlijk ritme, dat het tempo van een sportwedstrijd evenaart.

Toch lees je naarmate het boek vordert met almaar minder interesse voort. Lijkt het in eerste hoofdstuk nog alsof de auteur aan de hand van de bokswedstrijd ook een maatschappelijk portret van de Verenigde Staten probeert te schetsen, met dat klasse- en stijlverschil tussen Artemis Victor en Andi Taylor, dan verdwijnt die maatschappelijke laag met elke volgende wedstrijd meer naar de achtergrond.

Wat overblijft, is een verhaal over winst en verlies, waarbij het niet veel blijkt uit te maken of er nu wordt gewonnen of verloren. Over acht meisjes die allemaal verschillen en toch allemaal hetzelfde zijn, en daarom ook grotendeels inwisselbaar. Pas aan het einde van het boek wordt de blik van een buitenstaander getoond, van de journalist die een stuk over het toernooi schrijft. Zijn inschatting is ook die van de lezer: 'De meisjes zien er allemaal anders uit en hun manier van boksen verschilt, maar aan hun inzet zit iets collectiefs.' Bullwinkel legt in het vakkundig vertelde 'Headshot' de nadruk op dat collectieve. Met een betere individuele uitwerking van de personages en een grondigere reflectie op de staat van de Amerikaanse samenleving had haar veelgeprezen roman nog een pak relevanter kunnen zijn.

Andi ziet de klap niet komen. Een halve seconde laat ze haar dekking zakken en bam, een rechtse hoek tegen haar kaak. Even duizelt Andi, even wankelt ze op haar weke knieën, even ziet ze sterretjes. Een moment later proeft ze haar eigen bloed. Maar ze houdt stand. Boksen is niet voor doetjes, maar nu haar tegenstander Artemis op haar ribben roffelt, vraagt ze zich toch af wat ze hier in godsnaam staat te doen, in een boksring, ergens in een grauwe loods in een buitenwijk van Reno.

Terwijl ze rond Artemis danst, denkt ze aan thuis, aan de jongen die verdronken is in het zwembad. Het hoorde een luizenbaantje te zijn, redder in het lokale zwembad, maar ze had niet gezien hoe een lichaampje langzaam naar de bodem zonk. Niemand neemt haar iets kwalijk – wie laat tieners ook een zwembad bewaken? – maar de zelfhaat is er niet minder om. Misschien wil Andi gewoon klappen krijgen. Misschien wil ze, omgekeerd, iemand vermoorden? Tijd om na te denken is er niet echt, de bel gaat, de jury turft de slagen, het publiek joelt en na een slok water stormt ze weer op Artemis af, vastberaden om die trut tegen het canvas te meppen.

‘Dochters van Amerika’ – zo heet de boksbond. Veel stelt het niet voor, maar voor de acht tienermeisjes die het toernooi uitvechten, staat er veel op het spel. Alle acht worstelen ze met hun dromen en demonen, alle acht geloven ze dat het een verschil maakt, winnen of verliezen. De meiden staan op de rand van hun volwassen leven en iedereen heeft hen verteld dat het echte leven een strijd is, zeker voor vrouwen, dus je kan maar beter afgetraind voor de dag komen.

De sportroman is een notoir moeilijk genre. David Foster Wallace kon begeesterend over tennis schrijven en Joseph O’Neill schreef met Netherland zelfs een roman over cricket, maar sport laat zich moeilijk in woorden vatten – de fysieke snelheid van lichamen vloekt met ons leestempo.

Toch slaagt de Amerikaanse schrijver Rita Bullwinkel met Headshot grotendeels in haar opzet. In vinnige alinea’s wisselt ze vlot tussen de intensiteit van de gevechten en de lome gedachtenwereld van haar personages. Tussen de uppercuts en het zweet door laat ze je binnenkijken in de hoofden van jonge vrouwen die voor hun plek vechten in een harde wereld. Bullwinkel snapt de beperkingen van het sportgenre – ‘Voor taal is er geen ruimte in de gym’, schrijft ze halverwege – maar evengoed komt ze soms met knappe oneliners op de proppen. De centrale zin mag alvast op een tegeltje gestanst. Een echte knockout blijft uit, maar Headshot barst wel van ambitie. Met wat training zou Bullwinkel weleens kunnen uitgroeien tot een literair zwaargewicht.

Acht tienermeisjes worden gevolgd tijdens een fictief amateurbokstoernooi. Het toernooi, de ‘12th Annual Women's 18 and Under Daughters of America Cup’, wordt gehouden in Bob's Boxing Palace in Reno, Nevada. Het verhaal volgt niet alleen de wedstrijden met alle technische aspecten, maar ook de meisjes zelf, hun gedachtes, motieven om te boksen, hun verlangens, verwachtingen, levens vroeger en nu en zelfs in de toekomst. Per hoofdstuk worden een wedstrijd, de twee deelneemsters en hun levens beschreven. Tot slot een hoofdstuk met de wedstrijd tussen de twee finalistes. Het ‘bokspaleis’ waar dit alles plaatsvindt is niet meer dan een oude loods, toeschouwers zijn er nauwelijks, de te winnen bekers zijn van zilverkleurig plastic, toch geven de meisjes alles wat ze in zich hebben in de wedstrijden. Origineel, krachtig en goed geschreven, alle acht de meisjes gaan voor je leven. Boksfragmenten en beschrijvingen van de levens en gedachtes van de meisjes wisselen elkaar af. Het verhaal is beurtelings hard, rauw, geestig, maar zeker ook ontroerend. Dit romandebuut kreeg goede recensies.