In Herinneringen aan de toekomst, de zevende roman van de Amerikaanse schrijfster Siri Hustvedt (64), gaat S.H., een auteur van in de zestig, de confrontatie aan met het notitieboek dat ze als drieëntwintigjarige schreef. Bij momenten heeft ze medelijden met de vrouw die ze was, maar ze bewondert haar daadkracht: de literatuurstudente die het ondergesneeuwde Minnesota inruilde voor een gehorige flat op 109th Street in New York, was niet van plan om het even aan te kijken. Een reus wil ze zijn, een intellectueel en schrijver die niet hoeft onder te doen voor haar mannelijke collega's.

S.H. vindt het notitieboek uit 1978 tijdens het uitruimen van het ouderlijke huis. De combinatie van fragmenten uit de aantekeningen met commentaren van de oudere S.H. zorgt voor avontuurlijk proza. De wijze waarop de schrijfster schakelt tussen toen en nu en hoe ze filosofeert over tijd is wervelend.

In het notitieboek staan dingen die S.H. zich niet of anders herinnert. Het hoofdpersonage legt verbanden die ze toen niet zag. De manier waarop we herinneren is altijd een van Hustvedts grote thema's geweest en in deze roman verkent ze dat onderwerp tot op het bot. Je leest aangrijpende beschrijvingen van de vader van S.H., een inmiddels overleden arts die deuntjes floot in de auto, en van haar dementerende moeder. Het hoofdpersonage meent dat je schrijvers van memoires dient te wantrouwen, zeker wanneer ze alles tot in de kleinste details opdiepen. Wie zich herinnert, gaat vanzelf fictionaliseren.

De lezer die vertrouwd is met de biografie van Siri Hustvedt, zal veel van de schrijfster herkennen. Ook zij verhuisde in 1978 naar New York zonder ook maar één telefoonnummer op zak te hebben. Toch is dit geen memoir. Wanneer je het boek leest, snap je waarom ze niet voor dat genre heeft gekozen. In een roman kun je feit en fictie versmelten, in alle vrijheid verkleinen of uitvergroten.

Uitdagend

Was De vlammende wereld, Hustvedts vorige roman, iets te cerebraal voor sommigen, dan is de balans tussen verhaal en ideeën hier perfect. De buurvrouw van S.H. praat hardop tegen zichzelf; ze houdt dreigende monologen. De jonge schrijfster luistervinkt en probeert als een detective haar raadsel op te lossen. Verwacht geen conventionele ontknoping van dit mysterieverhaal. Hustvedt is altijd geïnteresseerd geweest in het ongezegde, in de stiltes.

S.H. is een snelle leerling, als een spons zuigt ze alles op. Ze wil niet enkel studeren maar ook liefhebben. Geen van haar minnaars maakt een blijvende indruk. Velen onderschatten haar. De roman bevat talloze scènes die doen denken aan Rebecca Solnits essay . Merken die mannen dat Minnesota, zoals het hoofdpersonage liefkozend wordt genoemd door haar vrienden, eigen gedachten heeft, dan reageren ze bits of zelfs woedend. In het midden van de roman vindt een gewelddadig incident plaats dat dit verhaal een andere richting uitstuwt. Hustvedt laat het gebeuren, moedigt het zelfs aan. Verhalen hebben nu eenmaal hun eigen wil. Denk nu niet dat Hustvedt snel op de #MeToo-trein is gesprongen. In haar debuut De blinddoek was de gewelddadige mannelijke blik al een van de thema's.

In De vlammende wereld trad een vrouwelijke kunstenaar aan die pas succesvol werd toen ze een mannelijk pseudoniem aannam. Ook nu heeft Hustvedt aandacht voor doodgezwegen stemmen. De dadaïstische kunstenares barones Elsa von Freytag-Loringhoven krijgt de nodige herwaardering. Hustvedt gelooft, net als vele experts - dat de barones en niet Marcel Duchamp de maker is van Fountain, het beruchte urinoir van 1917.

Ik schreef een notitieboek vol met citaten uit dit moedige, uitdagende boek, deze roman vol sfeervolle scènes en scherpe gedachten. Nee, dit is geen vlotte pageturner. Hustvedt lezen is hard werken, terugbladeren en herlezen, maar de beloning voor geest en hart is gigantisch. Bovendien is Herinneringen aan de toekomst een grappig boek, niet in het minst door de illustraties die de auteur zelf heeft gemaakt.

Vertaald door Caroline Meijer, De Bezige Bij, 384 blz., 24,99 €. Oorspronkelijke titel: 'Memories of the future'. Verschijnt op 25 april.

Verberg tekst

‘Tegenwoordig klamp ik me vast aan het onmiddellijke. Ik schrijf de dood tegemoet.’ Wanneer schrijfster S.H. – één keer raden over wie Siri Hustvedt het hier heeft – de herfst van haar leven bereikt, kijkt ze terug op haar New Yorkse jonge jaren. Aanleiding: een doos notities die ze bij haar dementerende moeder heeft ontdekt en waaruit ze een dagboek en een vergeten manuscript heeft opgediept. Die aanzet tot een roman, een hervertelling van Sherlock Holmes – let op de initialen – was in die tijd niet publicabel maar biedt S.H. nu het raamwerk waarin ze haar jeugdige zelf terugvindt. Ook het dagboek ontsluit een aantal herinneringen die ze vergeten achtte.

Wat was ze jong en leergierig in 1979, net aangekomen in New York, dat in die tijd nog geen toeristische attractie was maar een grimmige, gevaarlijke stad vol leegstand en misdaad. Gelukkig was ze ook bevolkt met heerlijk onbezonnen bohemiens, die S.H. meelokten in de artistieke ondergrond. Naast haar woonde Lucy Brite, een rare vrouw die de hele dag bezwerende monologen afstak – of waren het incantaties? Gefascineerd luisterde S.H. door de kartondunne muur naar de verhalen van Brite die uitwaaierden van een dood kind naar ‘de vergaarder’ en toen S.H. toevallig bij Brite binnenviel, dikte de geheimzinnigheid nog aan. Waarom stond er een ingelijst pentagram op een kastje, en was dat bizar mannetje een voodoopop?

Tegenwoordig schrijft Hustvedt dus de dood tegemoet, en dan durft de weemoed al eens toe te slaan, een nostalgie die ze probeert te maskeren door haar roman nodeloos complex te maken. De meerlagige structuur (memoires ingeduffeld in een dagboek en opgerold in een fragmentarische roman) komt soms wat té gezocht over, waardoor de spiegeleffecten niet helemaal tot hun recht komen. Wijdlopigheid is Hustvedt helaas ook niet vreemd, en natuurlijk is Wittgenstein een eindeloze bron van inspiratie maar daarom hoef je hem niet elke twee hoofdstukken te citeren.

Toch schetst Hustvedt hier een mooie ontstaansgeschiedenis van haar literaire alter ego. Fans zullen likkebaarden bij de stoet bekende intellectuelen en kunstenaars die in krappe appartementen mee aan tafel schuiven en ook haar man Paul Auster, die ze in haar oeuvre overigens vaak overtreft, krijgt een geile cameo.

‘Wittgenstein is nog steeds mijn mes’, zo besluit ze haar herinneringsboek. Dat mes had ze misschien wat vaker in de tekst mogen zetten.

**

De Bezige Bij, (Memories of the Future), 412 blz., € 24,99.

Verberg tekst

In 2017 vindt de schrijfster S.H. een dagboek terug dat ze bijhield toen ze in 1978 uit Minnesota naar New York verhuisde. Uit het appartement naast het hare klonken vreemde bezweringen; buurvrouw Lucy bleek lid van een heksenkring. Er zijn drie verhaallijnen: de terugblikkende vrouw in het heden, de verslagen in het dagboek van Minnesota (haar bijnaam), en fragmenten uit de detective die ze aan het schrijven was (niet voor niets deelt ze haar initialen met Sherlock Holmes). Belangrijke thema's zijn de werking van het geheugen, hoe verhalen verschillen afhankelijk van verteller of hoofdpersoon, en vooral wat het betekent om als vrouw je plaats op te eisen in een mannenwereld. Nadat ze is aangerand, draagt Minnesota altijd een mes bij zich dat ze de Barones noemt, naar een miskende kunstenares uit begin twintigste eeuw. Deze gebeurtenis is het begin van haar bewustwording. Zoals S.H. in het heden opmerkt: je moet volledig bewust zijn om woedend te kunnen worden. Hustvedts (1955) zevende roman is caleidoscopisch, kleurrijk en gelaagd, al geldt dat in iets mindere mate voor de overige personages. Met illustraties van de schrijfster. Verberg tekst