Korea is overal. In het nieuws, op het WK voetbal, op Netflix en nu ook in de boekhandel. Drie pas vertaalde romans werpen hun licht op de moderne geschiedenis van het schiereiland.
Dat is geen overbodige luxe, want dit verleden is buitengewoon complex. De regio onderging een halve eeuw koloniale overheersing en vernedering door Japan (1910-1945), de Koreaanse Oorlog (1950-1953) en daarna een Koude Oorlog waarin het Noorden en Zuiden ideologisch lijnrecht tegenover elkaar kwamen te staan. Hoe wist men zich staande te houden in een wereld die afbrokkelde, waarin de hoop op een veilige thuishaven vervlogen leek? Er is literatuur voor nodig om daarin door te dringen. Drie vrouwen van Koreaanse afkomst, opgegroeid in het Westen, schreven er een roman over.
Hoe schrijnend de Japanse overheersing voor de Koreanen kon zijn, wordt pijnlijk duidelijk in 'Witte chrysant', het debuut van de in de VS geboren Mary Lynn Bracht. Zij zoomt in op een episode uit de Koreaanse geschiedenis: die van de 'troostmeisjes'. Voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog werden tussen de vijftig- en tweehonderdduizend Koreaanse vrouwen gedwongen als seksslavin voor het Japanse leger te fungeren. Een oorlogsmisdaad die Japan nog altijd maar moeizaam wil erkennen.
We volgen het verhaal van twee zussen, Hana en Emi. Zij wonen op het eiland Jeju en maken deel uit van de haenyeo, een gemeenschap van vrouwelijke duikers. In 1943 ziet Hana vanuit de zee hoe een Japanse soldaat op het strand haar kleine zusje nadert. Snel zwemt ze terug, ze weet nog net Emi toe te fluisteren zich te verstoppen. Het offer is groot: Hana wordt gezien en door de genadeloze militair Morimoto op de goederentrein naar Mantsoerije gezet, waar ze in een bordeel belandt. Ze moet voortaan als 'witte chrysant' door het leven, zoals ook de andere Koreaanse meisjes in het huis de naam van een bloem dragen. Als de soldaten tekeer zijn gegaan, troosten de dames elkaar, waar menselijkheid verder ver te zoeken is.
De pikzwarte verhaallijn van Hana wordt afgewisseld met het perspectief van Emi, die in 2011 het verleden onder ogen probeert te zien. Deze hoofdstukken zijn een aangename afwisseling, geven wat lucht op momenten dat het nodig is.
'Witte chrysant' is een gedurfd boek. De auteur doet geen poging het tragische lot van de vrouwen te bedekken met mooischrijverij. Haar kale proza laat weinig aan de verbeelding over. Soms leidt dat in de vertaling tot knullige zinnen ('Plotseling voelt ze zich in de steek gelaten en dat ervaart ze als een klap in haar gezicht'), maar vaak komt het verhaal door haar schrijfstijl extra krachtig binnen. Het slot balanceert op de rand van kitsch, en wist me toch te raken. Dit is met vaart geschreven fictie, die precies doet wat het wil doen: een aangrijpend verhaal vertellen dat recht doet aan een onderbelicht thema uit de Koreaanse geschiedenis.
Ook 'De grote thuiskomst' van de in Oostenrijk opgegroeide Anna Kim probeert recht te doen aan het Koreaanse verleden. De oude, in Seoul wonende Yunho Kang krijgt een brief uit Amerika, waarin staat dat Eve Moon, zijn grote en onbereikbare liefde, is overleden. Dit brengt herinneringen omhoog aan 1959 en 1960, toen Yunho samen met Eve en Johnny het anticommunistische Zuid-Korea ontvluchtte, op zoek naar een veilige thuishaven in Osaka. Daar blijken ze gedoemd tot Zainichi - zoals de Koreanen in Japan als tweederangsburgers werden genoemd.
Zo helder als 'Witte chrysant' is, zo chaotisch is 'De grote thuiskomst'. Anna Kim schotelt zo ongeveer het gehele politieke verloop van de Koreaanse twintigste eeuw aan de lezer voor. Pagina's lang leggen de personages in geforceerde monologen uit wat de lezer al weet: de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un is geen communist, laat staan een politicus, maar slechts een erfgenaam.
Op deze wijze laat Kim haar roman ondersneeuwen. Dat is jammer, want het verhaal bevat veel ingrediënten die hadden kunnen leiden tot een spannend boek. De grimmige, paranoïde sfeer van zowel Noord- als Zuid-Korea (waar iedereen verdacht kan worden van spionage), de nummers van Billie Holiday, de Koreaanse diva Eve Moon die aan de lopende band Lucky Strikes rookt en met de soldaten flirt - hier had meer in gezeten.
Dat grote ambitie niet hoeft te leiden tot een chaotisch boek, toont 'Pachinko' van de Amerikaanse Min Jin Lee. Ook zij wil ons de grote geschiedenis van de Koreaanse twintigste eeuw tonen, maar doet dat door de tijd chronologisch voorbij te laten schrijden in een familiekroniek.
We volgen de vissersdochter Sunja, die opgroeit op het eiland Jeju. Op jonge leeftijd wordt ze geschaakt door de rijke koopman Hansu. Hij belooft haar bergen van goud en liefde, maar als ze eenmaal zwanger is blijkt hij ook nog een gezin te hebben. De vrome jonge dominee Isak ('als kind al was hij het type dat als hij de kans had gekregen al zijn eten en spullen aan de armen zou hebben geschonken') voelt zich geroepen de vrouw voor de schandpaal te behoeden en trouwt haar. Samen vertrekken ze naar Osaka, waar ze een zwaar migrantenbestaan tegemoet gaan.
Lee ontvouwt haar plot uiterst langzaam, waardoor er alle tijd is om je helemaal onder te dompelen in de wereld van het Koreaanse schiereiland en Japan. Nooit wordt ze belerend, voelt ze de noodzaak context toe te lichten. Daardoor ontstaat een levendige historische roman die een goed beeld geeft van de omstandigheden waarin de Koreanen hun hoofd boven water probeerden te houden.
Wat opvalt in deze drie boeken is het grote incasseringsvermogen van de personages. De omstandigheden worden doorgaans geaccepteerd, omstandigheden die in de twintigste eeuw voor de Koreanen eigenlijk bijna altijd ongunstig waren. Alleen in 'Witte chrysant' bestrijdt het hoofdpersonage actief haar tragische lot, probeert ze dit boven alles naar eigen hand te zetten. Hierin weerspiegelt zich wellicht de Amerikaanse achtergrond van de auteur. Bij de overige personages, en zeker in de boeken van Anna Kim en Min Jin Lee, zien we een andere houding, een die zich kenmerkt door een onvermoeibare moed om door te gaan.
Misschien zit daarin wel iets echt Koreaans. Of, zoals de beginzin van 'Pachinko' het fraai verwoordt: 'De geschiedenis heeft ons tekortgedaan, maar vooruit.'
Anna Kim, De grote thuiskomst, Vert. Goverdien Hauth-Grubben. Signatuur; 528 blz., € 24,99.
Mary Lynn Bracht, Witte chrysant, Vert. Caecile de Hoog, Ambo/Anthos; 380 blz., € 20.
Min Jin Lee, Pachinko, Vert. Ineke Lentingh en Paul van der Lecq Meulenhoff; 512 blz. € 22,99.
Masquer le texte
